„Bajka” jest sceną lalek Teatru Cieszyńskiego, który stanowi unikalny, środkowoeuropejski fenomen teatralny oraz społeczny. Wystawia swoje spektakle w dwóch językach – czeskim i polskim – a każda z trzech Scen – ČESKÁ SCÉNA | SCENA POLSKA | BAJKA – ma własną dramaturgię i własny kierunek artystyczny. Ta wyjątkowa wspólnota jest fundamentem istnienia teatru, łączy Sceny pod względem społecznym i kulturalnym i umożliwia ich wzajemną inspirację artystyczną.

Bajka wnosi do tej wspólnoty dodatkowy wymiar wyjątkowości. Jest małym zespołem aktorów-lalkarzy, istniejącym od roku 1948. Każde dziecko na Zaolziu ma od lat przyjemność wielokrotnie oglądać jej spektakle w trakcie edukacji przedszkolnej i szkolnej. Obecnie aktorzy przygotowują spektakle w dwóch wersjach językowych – czeskiej i polskiej – aby zaspokoić potrzeby widzów w regionie, w którym działają.

Zespół Bajki występuje nie tylko na swojej macierzystej scenie, ale również w regionie oraz gościnnie na festiwalach w kraju i za granicą.

HISTORIA

Ferdynand Król, 1948 - 1949

Po drugiej wojnie światowej, kiedy w roku 1947 powstało PZKO, na jednym z pierwszych zebrań uchwalono założenie amatorskiego teatru lalek. Nawiązując do wcześniejszej tradycji amatorskich zespołów, takich jak spotkania entuzjastów lalkarstwa w Starych Trokach koło Wilna oraz na Kozubowej w 1937 roku, powstał wędrowny teatrzyk kukiełkowy, który nazwano „Bajka”. Jego kierownikiem został Ferdynand Król. Siedziba Bajki mieściła się na strychu budynku Polskiego Gimnazjum w Orłowej, gdzie we wrześniu 1947 rozpoczęła swoją działalność. Początki były niełatwe. Przedwojenne wyposażenie Bajki zostało zniszczone. Na podstawie ocalonego zdjęcia pan Gawlas z Poręby stworzył nową, małą scenę kukiełkową. Pierwszymi członkami zespołu były nauczycielki przedszkoli, które były bez zajęcia, bowiem przedszkola w tym czasie nie były jeszcze czynne. Po kilkumiesięcznej bezpłatnej pracy zespołu Zarząd Powiatowy PZKO w Karwinie uchwalił przyjęcie pracowników Bajki na etat. Od tego momentu Bajka została profesjonalnym teatrem lalek, kukiełek, jak w tym czasie mówiono.

Pierwsza premiera pt. „O szewczyku i królewnie” Marii Kownackiej odbyła się 2.3.1948 w Polskiej Szkole Ludowej w Orłowej. Bajka zaczęła grać w regionie, szkoły chętnie troszczyły się o przewóz sprzętu. W tym czasie zespół zamienił kukiełki, które były ograniczone ruchowo, na pacynki. Powstała również nowa minimalistyczna scenografia, dzięki czemu sprzęt mieścił się w dwu walizkach, które transportował już sam zespół – koleją, autobusem lub na rowerze.

W roku 1950 wzrosła liczba spektakli i Bajka otrzymała od ZG PZKO samochód. Dzięki temu mogła dotrzeć do najodleglejszych wiosek i miejscowości Zaolzia. Wystawiała 3 premiery rocznie w 80 szkołach i w kilku kołach PZKO. Kulisy i rekwizyty zespół sporządzał własnymi siłami. Zespół liczył 6 osób, a publiczność była zróżnicowana: od dzieci po dziadków.

Zwrot 6./ IX, 1957

„Bajka zdobyła serca i wdzięczność dzieci, wychowawców i rodziców. Jej dobrze pomyślane przedstawienia są nie tylko przyjemną rozrywką, lecz stanowią również pomoc w wychowaniu i nauczaniu młodzieży.”

Adam Wawrosz, 1958 – 1962

W tym czasie dochodzi do poprawy warunków pracy i podniesienia poziomu wystawianych sztuk. Adam Wawrosz, pisarz i działacz społeczny, zafascynowany bogactwem gwary i stylistyki ludowej sprawia, że właśnie te elementy charakteryzują okres jego twórczości artystycznej w Bajce. Wprowadza szereg innowacji: muzykę z magnetofonu, oświetlenie, większy format lalek. Dla Bajki komponują Eugeniusz Fierla i Paweł Kaleta. Lalki stają się zróżnicowane, a nowym typem lalki, która pojawia się w tym okresie, jest jawajka. Bajka wystawia przeszło 250 spektakli.

Bronisław Liberda, 1962 – 1983

„Chcemy sprawiać, by świat był dla dzieci szczęśliwszy i piękniejszy. Praca z lalkami mnie fascynuje, martwa rzecz zaczyna żyć i dociera do wyobraźni dziecka” – mówi pan Liberda.

Bajka staje się autorskim teatrem tego plastyka i muzyka. Pełni on rolę scenografa, kompozytora, reżysera i aktora. Wprowadza szereg innowacji, nadając Bajce prawdziwie artystyczny charakter. Przestrzeń sceniczna zostaje otwarta, aktorzy stają się bardziej widoczni i nawiązują kontakt z publicznością włączając ją w akcję sceniczną. Wprowadza nowe tekstury materiałów lalek, tworząc fascynujący umowny świat plastyki. Od 1970 r. Bajka przygotowuje dla dzieci programy-ulotki z cytatami i piosenkami. Od 1973 roku wprowadza abonamenty, a także drukuje „Piosenki ze scenki”, zeszyt utworów z repertuaru Bajki. Zespół ogłasza konkursy rysunkowe dla dzieci. Setki dzieci malują obrazki zainspirowane spektaklami Bajki, w których uczestniczą.

Bronek Liberda zaprasza do współpracy poetę Wilhelma Przeczka, który pełni rolę kierownika literackiego, a później - Władysława Sikorę.

Paweł Żywczok, 1983 – 1989

Wraz z objęciem kierownictwa Teatru Bajka rozpoczyna studia reżyserskie i dramaturgiczne na Wydziale Lalek w praskiej Akademii Sztuk Scenicznych. Od początku działalności w Bajce dąży do nawiązania kontaktów z Polską i polskim teatrem lalek, zwłaszcza z Teatrem Dzieci Zagłębia w Będzinie. Częste wyjazdy do Polski i kontakt z profesjonalnym teatrem lalkowym podnoszą zespół Bajki na duchu, uświadamiając mu jego własną wartość.

Proponuje współpracę profesjonalnym reżyserom TC: Fr. Korduli, K. Suszce, L. Wronce, ale przede wszystkim G. Lewandowskiemu z Teatru Dormana w Będzinie. Dzięki tej współpracy aktor lalkarz staje się również aktorem dramatycznym. Niewątpliwie cennym krokiem była profesjonalizacja zespołu. Komisja egzaminacyjna przyznawała aktorom dyplomy aktora-lalkarza. Tym samym można powiedzieć, że Bajka pod względem aktorskim stała się zespołem profesjonalnym.

Na etat scenografa do Bajki przychodzi Halina Szkopek.

Franciszek Humel, 1990 – 1993

Po odejściu Pawła Żywczoka kierownictwo obejmuje Franciszek Humel, ówczesny kierownik techniczny Bajki. Jest inżynierem z wykształcenia, lecz również zainspirowanym uczestnikiem Kursów Reżysera i Aktora w Koszarzyskach. Świadomy braku profesjonalnego doświadczenia

teatralnego, stwarza możliwość współpracy z doświadczonymi profesjonalistami, reżyserami Sceny Polskiej TC, których zna i do których ma zaufanie, z J. Klimszą, L. Wronką, J. Kilarem, M. Mokrowieckim i K. Suszką oraz kompozytorem Zbyszkiem Siwkiem.

Pawełka Niedoba, 1993 – 2009

Ulubiona „Pani z Bajki”, „Ciocia Pawełka” - długoletnia aktorka Bajki - kontynuuje jako kierownik artystyczny i organizacyjny (na razie brak kierownika literackiego), mądrą politykę repertuarową i twórczą swego poprzednika. Dba o żywy kontakt z publicznością. Nadwornym muzykiem zostaje Andrzej Macoszek. Niezrównana Pawełka, przedstawicielka czarownic i Bab Jag, które uwielbiała grać, automatycznie zyskuje sobie szacunek nie tylko w zespole, lecz także w organie prowadzącym ZG PZKO.

Z jej inicjatywy, niesamowitym nakładem sił i energii, udaje się przebudować przestrzeń na czwartym piętrze PZKO i w 1996 roku Bajka otrzymuje własną salkę teatralną, sponsorowaną głównie przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. Zyskuje sympatię tysięcy widzów na Śląsku Cieszyńskim oraz w Polsce i Niemczech. 3000 abonamentów trafia do polskich i czeskich widzów. Każde polskie dziecko na Zaolziu ma przyjemność oglądać spektakle Bajki w trakcie swej edukacji szkolnej i przedszkolnej.

W 1997 r. Pawełka Niedoba otrzymuje od Ministra Kultury RP Odznakę „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.

Pawełka Niedoba: …To najpiękniejszy okres mojego bajkowego życia. Bo co może być piękniejszego jak dziecko i jego skrzące się oczy, uśmiech. (…) Wszędzie, gdzie przyjeżdżała Bajka, witano nas radośnie, w szkołach, domach PZKO. (…) Nie zapomnijcie, że dzieci na Zaolziu mają tylko jeden teatr.”

Marek Mokrowiecki: „Bronek Liberda zaprosił mnie do Bajki. Grałem w Jasełkach Wawrosza i w bajce Čapka (…) Rozklekotanym Roburem objechaliśmy całe Zaolzie, wszystkie szkoły i przedszkola, świetlice PZKO. W wielkich walizach wnosiliśmy do klas i świetlic dekoracje, rozstawialiśmy scenę. Graliśmy przedstawienie a potem pakowaliśmy lalki, kostiumy, dekoracje i w drogę do następnej „stacji”, gdzie czekali na Bajkę najwdzięczniejsi widzowie świata – dzieci i ich nauczyciele. I tak dzień w dzień, po dwa-trzy spektakle w ciągu jednego dnia. A w każdym przedszkolu i szkole czekał poczęstunek – ileż się najadłem kaszek, zup mlecznych, kołaczy… Ile ciepła i serdeczności zostało zawsze w sercu.

Obecnie Bajka ma już swą siedzibę, ale jak przed laty, jej aktorzy sami troszczą się o teatr, robią dekoracje i lalki, pakują walizki, jadą w teren. A nagrodą jest uśmiech dziecka i jakże skromna płaca. Pracowałem w wielu teatrach, ale wierzcie mi, do Bajki przychodzi się na próbę jak do rodzinnego domu.”

Uszczuplenie budżetu Zarządu Głównego PZKO w latach dziewięćdziesiątych XX wieku powoduje problemy finansowe Teatru Lalek, Bajce grozi zanik. Dzięki przychylności Urzędu Wojewódzkiego w Ostrawie, mecenasa Teatru Cieszyńskiego, w 2008 r. Bajka mogła stać się częścią TC. Dyrektorem teatru jest w tym czasie Karol Suszka. W 2010 roku teatrzyk przenosi się z budynku Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego na ulicy Strzelniczej w Czeskim Cieszynie do siedziby Teatru Cieszyńskiego. Nazwa zespołu Teatr Lalek Bajka zmienia się na Scenę Lalek Bajka. Od 2009 roku kierownikiem artystycznym zespołu lalkowego zostaje

Jakub Tomoszek, absolwent praskiej szkoły aktorskiej VOŠ. Grupa zaczyna realizować spektakle w przystosowanej do potrzeb sceny lalkowej tymczasowej przestrzeni teatralnej. Mecenasem Bajki staje się województwo morawsko-śląskie.

Karol Suszka: „Bajka ma swój styl, niepowtarzalną estetykę, mądre kierownictwo i jest wierna lalce.”

Wanda Michałek: „Przez Bajkę przewinęło się mnóstwo aktorów i współpracowników. Wszyscy mieli ogromne serce i kochali teatr i dzieci.”

Jakub Tomoszek, 2009 – do dnia dzisiejszego

Do 2010 roku Bajka grała wyłącznie po polsku, wystawiając spektakle dla dzieci z przedszkoli i szkół podstawowych z polskim językiem nauczania. Premierą „Świetlików” zainaugurowano wystawianie spektakli także w języku czeskim, co pozwoliło poszerzyć publiczność o dzieci z czeskich przedszkoli i szkół podstawowych w województwie morawsko-śląskim oraz o czeskich widzów. Ta zmiana spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem. Teatr Cieszyński, dzięki Bajce, wychowuje swoją polsko-czeską publiczność od najmłodszych lat.

Od 2020 roku na stałym etacie w Bajce zaczyna pracować rzeźbiarz – lalkarz Pavel Skorkovský, co znacznie usprawnia proces twórczy.

Obecnie Bajka ma także profesjonalnych mistrzów dźwięku i światła.

Bajka zatrudnia również kierownika literackiego: w 2019 roku została nim Simona Nitrayová, a od 2020 roku funkcję tę pełni Lena Pešák.

We wrześniu 2020 roku mieliśmy okazję zaprosić widzów na spektakle Bajki do nowej przestrzeni Teatru Cieszyńskiego – na Małą Scenę. W trakcie rewitalizacji teatru scena ta była jednak zamknięta. Bajka w tym okresie zrealizowała kolejne ze swych marzeń, dzięki życzliwości Województwa Morawsko-Śląskiego zakupiła i zbudowała na dziedzińcu teatralnym własny namiot – Szapito Bajki. Tę magiczną przestrzeń otworzyliśmy w sierpniu 2024 roku premierą spektaklu Frankenstein. Spektakl był skierowany do uczniów drugiego stopnia szkoły podstawowej. Udało nam się więc przygotować repertuar, który dociera nawet do starszej publiczności i inspiruje ją.

Od 2025 roku, dzięki projektowi Bajka i TDKC, oferujemy nasze spektakle również grupie wiekowej young adults, czyli młodzieży od 12 lat oraz uczniom szkół średnich w ramach formatu classroom play. Spektakl nosi tytuł „Kyberteror” i powstał we współpracy z doświadczonymi specjalistami ds. profilaktyki. Towarzyszy mu również warsztat edukacyjny.

Bajka zaprasza do współpracy wiele ciekawych osobistości teatru lalek - artystów, z czeskiego, polskiego i słowackiego kręgu kulturowego: reżyserów, scenografów i muzyków. Wzbogacają oni Bajkę swoimi wizjami i pomysłami, dzięki czemu spektakle wciąż są atrakcyjne, interesujące, barwne i pełne scenicznych niespodzianek.

Te kontakty i przyjaźnie pozwalają nam być na bieżąco z nowoczesnymi nurtami w teatrze lalkowym oraz korzystać z talentów artystów, którzy go współtworzą. Dzięki tym spotkaniom możemy prezentować nasze spektakle na festiwalach i wydarzeniach lalkarskich w Brnie (Polárkový dort), Hradcu Králové, Ostrawie, Pradze: Přelet nad loutkářským hnízdem, Loď Tajemství bratří Formanů, festiwal SLON oraz v Chrudimi (Loutkářská Chrudim).

Przygotowujemy adaptacje książek współczesnych polskich autorek literatury dziecięcej takich jak J. Bednarek, K. Jackowska-Enemuo, R. Jędrzejewska-Wróbel, zapraszając je do autorskich spotkań z dziećmi. Na tej podstawie, choć nie tylko, występujemy gościnnie również w polskiej przestrzeni teatralnej i na festiwalach: np. w Katowicach, Warszawie i na MFTL „Klasyka Od-Nowa” w Będzinie.

W 2023 roku, nawiązując do tradycji Bronka Liberdy, wydaliśmy ilustrowany dwujęzyczny śpiewnik z piosenkami z naszych spektakli pt. „Piosenki z Bajki – Písničky z Bajky”.

W naszym zespole aktorskim są obecnie nie tylko dwujęzyczne osoby pochodzące z Zaolzia, lecz również aktorzy, którzy uczą się polskiego lub czeskiego, aby sprostać wymaganiom Bajki. Wierzymy, że zawsze będą pojawiać się pasjonaci, którzy stworzą świat pełen przygód i niesamowitych przeżyć, aby mali widzowie mogli doświadczać tego cudu razem z nimi.

Karol Suszka: „Kochana Bajeczko, niech Ci przyświecają sprawdzone racje – bądźmy prawdziwi w życiu i na scenie, a wtedy zagości na twarzach i w oczkach tych, dla których gracie, uśmiech prawdziwego szczęścia i podziwu dla waszej niewspółmiernie pięknej i szlachetnej pracy.”

Źródła: Publikacje jubileuszowe Bajki.

KIEROWNICY ARTYSTYCZNI BAJKI:

Ferdynand Król  (1948 - 1958)

Adam Wawrosz  (1958 - 1962)

Bronisław Liberda  (1962 – 1983)

Paweł Żywczok  (1983 – 1989)

Franciszek Humel  (1990 – 1993)

Pawełka Niedoba  ( 1993 - 2009)

Jakub Tomoszek  od 2009 r.

KIEROWNICY LITERACCY BAJKI:

Wilhelm Przeczek  ( 1962 - 1972)

Władysław Sikora  ( 1979 – 1983 )

Wanda Cejnar  (współpraca dramaturgiczna )

Simona Křístková  ( r. 2019)

Lena Pešák  od r. 2020

Scenografowie Bajki:

Zdeněk Hapala  (współpraca )

Tadeusz Berger  ( współpraca)

Halina Procner  ( 1983 – 1984)

Halina Szkopek  ( 1983 – 2009)

RZEŹBIARZ LALKARZ:

Pavel Skorkovský (od r. 2020)